Havza Haber Ajansı muhabirinin haberine göre, günümüzde teknoloji ve dijital dünya, hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bu durumda, bilinçli ve sorumluluk sahibi çocuklar yetiştirmek ebeveynler için büyük bir endişe kaynağı olmuştur. Ancak çocukları tamamen dijital dünyadan uzak tutmak mümkün olmadığı gibi, bu yöntem etkili bir çözüm de sunmamaktadır. Öte yandan, onları sınırsız bir şekilde bu dünyaya bırakmak da ciddi sonuçlar doğurabilir.
Peki, en iyi yaklaşım ne olabilir? Eğitim, denetim ve güçlendirme temelli dengeli bir yol, ebeveynlerin çocuklarını bu karmaşık dünyada doğru bir şekilde yönlendirmelerine yardımcı olabilir.
Bu bağlamda, Çocuk ve Ergen Psikolojisi alanında uzman ve araştırmacı olan Meryem Şahverdi ile dijital dünyanın gençler üzerindeki etkilerini ele aldığımız röportajımızı sizlerle paylaşıyoruz. Umuyoruz ki bu söyleşi, farkındalığımızın artmasına katkı sağlar.
Bu röportajda okuyacaklarınız:
• Yapay zeka ve dijital çağda çocuk yetiştirmenin en iyi yaklaşımı
• Dijital çağda çocukluk ve ergenlik dönemlerinde ebeveynlerin karşılaştığı zorluklar ve çözüm yolları
• Dijital dünyanın çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkileri
• Ebeveynlerin çocuklarını nasıl yönetmesi gerektiği
• Dijital bağımlılık ve sanal dünyanın çocuklar üzerindeki gizli zararları
• Gerçek dünya ile sanal dünya arasında denge kurmanın yolları
Öncelikle Havza Haber Ajansı’na zaman ayırdığınız için teşekkür ederiz. Yapay zeka ve dijital dünyanın yaygınlaştığı bu çağda, çocuk yetiştirmek için en iyi yaklaşım nedir?
Meryem Şahverdi: En iyi yaklaşım, ebeveynlerin hem çocukları hem de dijital dünyayı bilinçli bir şekilde kontrol etmesi ve yönetmesidir.
Ebeveyn olarak, hem çocuklarımızın davranışlarını yönlendirmeli hem de uçsuz bucaksız dijital dünyada onlara rehberlik etmeliyiz. Bu süreçte sadece dijital kullanım süresini yönetmek yeterli değildir; çocuklarımıza öz-denetim ve öz-yönetim becerilerini kazandırmalıyız.
Onlara, sanal dünyanın tehditlerinden nasıl korunacaklarını öğretmeli ve bilinçli seçimler yaparak bu güçlü araçtan kişisel gelişimleri için nasıl faydalanabileceklerini göstermeliyiz.
Hedef, sadece dijital dünyayı tüketen değil, ona hakim olan, bilinçli ve akıllı seçimler yaparak kendi yolunu çizebilen bir nesil yetiştirmektir.
Dijital Çağda Ebeveynlerin Karşılaştığı Zorluklar ve Çözüm Yolları
Gelişim psikolojisine göre, çocukluk iki döneme ayrılır: erken çocukluk dönemi (2-7/8 yaş) ve ikinci çocukluk dönemi (7/8-12 yaş). Bu dönemlerde çocukların karşılaştığı riskler yaşa göre değişir ve fiziksel, kültürel, gelişimsel ve psikolojik olmak üzere farklı kategorilere ayrılabilir. Tüm bu riskler, çocuğun eğitimi, dünyaya bakışı ve gelişimi üzerinde etkili olabilir. Dijital dünya (sosyal medya) da bu riskleri içinde barındırır.
Dijital Dünyanın Çocuklar Üzerindeki Fiziksel ve Psikolojik Etkileri
Öte yandan, dijital teknolojilerin sürekli kullanımı çocuklar için hem fiziksel hem de psikolojik riskler taşımaktadır.
• Fiziksel Etkiler: Uzun süre ekran karşısında kalmak, hareketsiz bir yaşam tarzına neden olabilir ve bu durum göz yorgunluğu, uyku bozuklukları ve duruş bozuklukları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, ekran süresinin dengelenmesi ve çocukların fiziksel aktivitelere teşvik edilmesi büyük önem taşır.
• Psikolojik Etkiler: Dijital dünyanın aşırı kullanımı kaygı, depresyon ve saldırgan davranışlar gibi psikolojik sorunlara yol açabilir. Bu olumsuz etkileri önlemek için çocuklara sosyal ve iletişim becerileri kazandırılmalı ve tükettikleri içerikler ebeveynler tarafından dikkatle takip edilmelidir.
Ebeveynler, bu adımları atarak ve duygusal destek sağlayarak çocuklarının dijital dünyada bilinçli ve sorumlu bir şekilde hareket etmelerine yardımcı olabilirler. Böylece çocuklar, sanal dünyayı sağlıklı bir şekilde kullanmayı öğrenir ve zararlarından korunabilirler.
Dijital dünyanın çeşitli tehlikeleri olduğunu unutmamak gerekir. Bazen fiziksel ve fizyolojik zararlar ortaya çıkarken, bazı durumlarda kültürel ve psikolojik zorluklar yaşanabilir. Bu faktörlerin her biri, çocuğun eğitimi, dünya görüşü ve gelişimi üzerinde etkili olabilir ve onların beklenen olgunluğa ulaşmasını olumsuz yönde etkileyebilir.
Dijital ortamda bu dört risk türü de bulunmaktadır ve her birinin ayrı ayrı ele alınarak incelenmesi gerekir.
Gelişim psikolojisi teorilerine, özellikle Laura Berk, Patalia ve diğer birçok psikoloğun görüşlerine ek olarak, İslami öğretilerde yaşam dönemleri üç evreye ayrılmaktadır: “padişahlık dönemi” (0-7 yaş), “kulluk dönemi” (7-14 yaş) ve “bakanlık dönemi” (14-21 yaş).
Bu perspektiften bakıldığında, erken ve orta çocukluk ile ilk ergenlik dönemlerinde ebeveyn kontrolünün önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Bu dönemler, padişahlık ve kulluk aşamalarına denk gelir ve her iki dönemde de ebeveyn kontrolü, pek çok sorunun önlenmesinde etkili ve amaçlı bir araç olarak işlev görmektedir.
Ebeveynlerin Yönetimi Zarar Verici Olmamalıdır
Ebeveynlerin çocukları yönetme biçimi, zarar verici olmamalıdır. Eğer ebeveynler doğru yönetim yöntemlerini bilir ve uygularlarsa, mevcut tehditleri fırsata çevirebilirler. Günümüzde dijital dünyayı yönetmek için ebeveynlere yönelik çeşitli araçlar geliştirilmiştir ve bu araçlar sanal dünyanın gelişimine paralel olarak sürekli güncellenmektedir.
Bu araçlar, çocukların haberi olmadan elektronik cihazlarına yüklenebilir ve ebeveynlere internet erişimi, arama geçmişi ve kullanım süresi üzerinde kontrol sağlama imkânı tanır.
Günümüz dünyasında, dijital ortamın gelişimiyle birlikte ebeveynlerin çocuklarını denetleyebilmesi için birçok farklı yazılım ve araç tasarlanmıştır. Yaygın inanışın aksine, bu araçlar dijital dünyanın ilerlemesiyle uyum içinde gelişmiş ve ebeveynlere çocuklarının çevrimiçi etkinliklerini fark ettirmeden izleme fırsatı sunmuştur.
Çocukların cihazlarına yüklenen bu uygulamalar sayesinde ebeveynler, belirli web sitelerine erişimi engelleyebilir, arama geçmişini kontrol edebilir, belirli uygulamaları kilitleyebilir ve günlük internet kullanım süresini sınırlayabilir.
Ebeveynler, “Dijital Dünyada Ebeveyn Yönetim Araçları” başlığıyla arama yaparak, denetim ihtiyaçlarını karşılayacak 8-9 farklı uygulamaya kolayca ulaşabilirler. Ayrıca, Portal Manajmet Therapy (PMT) gibi araçlar da mevcut olup, ebeveynlerin çocuklarının davranışlarını ve bilinçlerini yönetmelerine yardımcı olur. Bu araçlar, ebeveynlere çocuklarıyla nasıl etkileşimde bulunmaları gerektiğini öğretir, böylece çocukların dijital dünyaya daha az ilgi göstermelerini sağlar.
Tüm bu araçlar mevcut olsa da, en önemli nokta, bu teknolojilerin doğru ve bilinçli bir şekilde kullanılması gerektiğidir. Aksi takdirde, bu araçlar kendileri de zararlı bir kaynağa dönüşebilir. Genel olarak, modern çağda ve dijital dünyanın hızla büyüdüğü bir dönemde, ebeveynlerin bu dünyayı bilinçli bir şekilde yönetmesi, çok önemli ve kaçınılmaz bir gerekliliktir.
Dijital Çağda Çocuk Yetiştirme: Temel İlkelerden Yenilikçi Çözümlere
Çocuk yetiştirme konusunda önemli bir konu, “çocuk” yaş aralığının belirlenmesidir. Bu, onları dijital dünyadan uzak tutma yöntemlerini doğru bir şekilde anlamamıza yardımcı olur. Bazen ebeveynlerin yeterli zamanı ayırmaması, çocukları dijital dünyaya yönlendirebilir. Daha küçük yaştaki çocuklar, doğru bir planlama ve etkinliklerle, örneğin parkta gezmek, aile oyunları oynamak ve eğlenceli aktiviteler yapmak gibi, dijital dünyayı doğru bir şekilde kullanmaya yönlendirilebilirler.
Ancak ergenler, dijital dünyanın cazip yönleri, çeşitli oyunlar ve arkadaş grupları gibi unsurlar nedeniyle bu dünyaya çekilmektedir. Bu nedenle, ergenlerin dijital dünyadaki faaliyetlerini kontrol etme yöntemi farklıdır. Genelde, ergenlerin dijital dünyada geçirdikleri süreyi azaltmak için önce medya okuryazarlıklarını artırmak ve bu konuda onları bilgilendirmek önemlidir.
Zaman yönetimi, kimlik oluşturma ve yaşam planlaması gibi konular da dikkate alınması gereken önemli unsurlardır. Eğer çocuklar ve ergenler için zengin bir eğlence, spor, eğitim, beceri geliştirme ve hatta etkileşimli programlar sunulursa, dijital dünyaya dalma fırsatları çok az olacaktır. Gerçekten de, çocuklar ve ergenler boş zamanlarını genellikle dijital dünyada geçirirler, ve eğer aileler bu durumu gözden kaçırırsa, bu durum dijital bağımlılığa yol açabilir; bu bağımlılığın tedavisi ise oldukça zor ve maliyetlidir.
Dijital Bağımlılık ve Çocuklar Üzerindeki Gizli Zararlar
Çocukların cep telefonlarına ve dijital dünyaya bağımlılığı konusunda birçok çalışma yapılmıştır. İlgilenen kişiler, uluslararası geçerli kaynaklar ve yerel bilgi bankaları, örneğin Normagz ve Jihad Üniversitesi Veri Tabanı gibi platformlardan faydalanabilirler. Ayrıca, Google Scholar’da yapılacak aramalar, bu konuda faydalı bilgiler sunabilir. Günümüzde dijital dünya, bir hastalık olarak kabul edilmekte ve ciddi zararlar oluşturarak çeşitli bozukluklara yol açmaktadır; bunlardan biri de öğrenme bozukluklarıdır.
Günümüz dünyasında, “çocuk” tanımını doğru yapmak ve dijital dünya karşısındaki konumunu anlamak son derece önemlidir. Bazen, ebeveynlerin çocuklarına yeterli zaman ayırmaması, çocukları dijital dünyaya yönlendirebilir. Daha küçük yaştaki çocuklar, planlı etkinlikler, aile oyunları ve eğlenceli geziler ile doğru dijital kullanım için yönlendirilebilirler.
Ergenlerin dijital dünyadaki faaliyetlerini denetlemek için, ebeveynlerin ve eğitimcilerin çeşitli yöntemlere dayalı bir yaklaşım benimsemeleri gerekmektedir. Bu, ergenlerin dijital dünyada geçirdikleri zamanı ve içerikleri etkili bir şekilde denetlemeyi ve onlara sağlıklı alternatifler sunmayı içerir.
Genel olarak, ergenlerin dijital dünyaya olan bağımlılıklarını azaltmak için öncelikle medya okuryazarlıklarını artırmak gerekir. Ayrıca zaman yönetimi, kimlik oluşturma ve yaşam planlaması konularında onlara rehberlik edilmelidir. Zengin eğitim, eğlence ve beceri geliştirme programları oluşturarak, dijital dünyaya aşırı odaklanmalarını engellemek mümkündür. Aksi takdirde, bu bağımlılık zor bir hastalığa dönüşebilir ve tedavi edilmesi maliyetli olabilir.
Çocukların cep telefonları ve dijital dünyaya bağımlılığı üzerine yapılan çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu araştırmalara, -daha önce söylediğimiz gibi- uluslararası ve yerel geçerli bilimsel bilgi bankalarından, örneğin Normagz ve Jihad Üniversitesi Veri Tabanı gibi kaynaklardan ulaşılabilir. Araştırmalar, dijital dünyanın aşırı kullanımının sadece bir hastalık olarak kabul edilmediğini, aynı zamanda öğrenme bozuklukları gibi problemleri de tetikleyebileceğini göstermektedir.
Eğitim tekniklerini güncel tutmanın yollarından biri, eğitim ilkelerine hâkim olmaktır. Çocuk yetiştirme, övgünün ceza yerine önde tutulması, merhametin öfkeye tercih edilmesi ve mantık ile duyguların birleştirilmesi gibi temel ilkelere dayalı olmalıdır. Örneğin geçmişte ebeveynler, ceza vermeden önce çocuklarının davranışlarının nedenini sorgular ve düzeltme fırsatı verirlerdi. Ancak günümüzde kültürel değişikliklerle birlikte, dijital dünyadan mahrum bırakmak gibi cezalar kullanılmaktadır.
Çocuklar dijital dünyaya aşırı yöneldiklerinde, övgü temelli yöntemler kullanarak onları olumlu aktivitelere yönlendirmek mümkündür. Örneğin, yeteneklerini takdir ederek ve onları sanatsal ve kültürel etkinliklere katılmaya teşvik ederek, dijital dünyadan uzaklaştırmak sağlanabilir. Çocukları yetiştirirken günümüz çocuklarının dünyasını anlamak ve çağdaş dil kullanarak onları başarıya ulaşacak, inançlı ve sağlıklı bir şekilde yetiştirmek mümkündür. İmam Ali’ın (a.s.) dediği gibi, “Çocukların eğitimi onların zamanına uygun olmalı ve onları geleceğin zorluklarına hazırlamalıyız.”
Çocuğu bu cazip sanal dünyada kendini yönetmeye nasıl yönlendirebiliriz?
Çocuklara dijital dünyada kendini yönetme ve sorumlu kullanım öğretmek için ebeveynler birkaç etkili stratejiden yararlanabilirler.
İlk olarak, dijital dünyadaki deneyimler ve riskler hakkında açık bir iletişim ortamı oluşturmak önemlidir. Bu sohbetler, zaman yönetimi, kişisel mahremiyetin korunması ve uygunsuz içeriklerin tanımlanması gibi kavramların öğretilmesini içermelidir. Ayrıca, çocuğun yaşına uygun olarak internet kullanım zamanı ve içeriği için net kurallar belirlemek, bu sınırlamaların neden gerekli olduğunu anlamalarına yardımcı olur.
Gerçek ve sanal dünyalar arasında denge kurma stratejileri
Spor, sanat ve grup oyunları gibi etkinliklere teşvik etmek, gerçek ve sanal dünya arasında sağlıklı bir denge kurmaya yardımcı olabilir. Ebeveynlerin, çevrimiçi içerikleri denetlemek için ebeveyn kontrol araçlarını kullanmaları ve çocuklara uygunsuz içeriklerle nasıl başa çıkacaklarını öğretmeleri de son derece önemlidir. Bunun yanı sıra, ebeveynler kendileri de sanal dünyayı kullanırken uygun bir model olmalı, çocuklar onlardan öğrenmeli ve onları takip etmelidir.
yorumunuz